Ostatnia Wieczerza, zwana w tradycji wschodniej Tajemniczą Wieczerzą (gr. Mystikos Deipnos, rus. Tajnaja Wieczieria), podczas której Chrystus ustanowił sakrament Eucharystii, w liturgii Kościoła jest obchodzona w Wielki Czwartek. Nie jest to święto w ścisłym sensie, ale początek Triduum Paschalnego. Z wydarzeń Wielkiego Czwartku najczęściej przedstawiane w sztuce są trzy: Komunia Apostołów, Ostatnia Wieczerza oraz Umywanie nóg Apostołom. Komunia Apostołów (gr. Koinonia), znana w ikonografii bizantyńskiej od początków drugiego tysiąclecia, jest sceną o charakterze liturgicznym. Za ołtarzem trapezą stoi Chrystus ukazany w dwóch symetrycznych postaciach, który udziela podchodzącym z obu stron apostołom Komunii Świętej pod dwoma postaciami — chleba i wina.
Ikonografia Ostatniej Wieczerzy kształtowała się już od czasów malarstwa katakumbowego. Istniały różne warianty formalne kompozycji, z których najpopularniejsze są dwa. Pierwszy, częstszy na Zachodzie, rozmieszcza Apostołów wzdłuż długiego, prostokątnego stołu, Z Chrystusem pośrodku. Drugi, chętniej stosowany w ikonografii bizantyńsko-ruskiej, tworzy kompozycję centralną, sytuując uczestników przy stole okrągłym. Ostatnią Wieczerzę przedstawiano najczęściej jako ucztę miłości (Jan spoczywa na piersi Jezusa), ucztę zdrady (wyeksponowanie postaci Judasza), bądź jako syntezę obu. W pierwszej połowie XVII wieku ikona Ostatniej Wieczerzy została włączona do ukraińskiego ikonostasu i usytuowana na jego osi nad carskimi wrotami, po¬środku rzędu ikon świątecznych. Najczęściej przyjmowała ona kształt leżącego prostokąta. Pojawiająca się na stole zastawa to świadectwo dojrzewającego realizmu. Na ikonie z ikonostasu z Teniatysk Judasz trzyma w ręku mieszek ze srebrnikami, a mały diabełek ciągnie go za kraj sukni.
Ks. bp dr hab. Michał Janocha

OSTATNIA WIECZERZA – z ikonostasu z Teniatysk, 1779, Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie.

00000