Misterium śmierci Chrystusa wyrażone w scenie Ukrzyżowania należy do najważniejszych tematów sztuki chrześcijańskiej. Z niezwykle bogatej ikonografii tego tematu wybierzemy kilka charakterystycznych przykładów, ikona z Muzeum ikon w Supraślu posiada wmontowany w środku mosiężny krzyż o skomplikowanej symbolice teologicznej. Tego typu krzyże i ikony są charakterystyczne dla staroobrzędowców, ikona z Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu reprezentuje wariant najczęściej spotykany w późnośrednio¬wiecznym malarstwie ikonowym. Krzyż Chrystusa posiada trzy poziome ramiona. Ramię górne stanowi tabliczka nad głową Chrystusa z piłatowym napisem wyroku: ІНЦІ (Iisus Nazarenshi Car Judejski), będą¬ca odpowiednikiem łacińskiego INRI (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum). Dolna pozioma belka, tradycyjnie lekko skośna, to podnóżek (suppodaneum), który – wedle popularnej na Wschodzie legendy – w godzi¬nie śmierci Zbawiciela miał się lekko przechylić, wskazując dobremu łotrowi (po prawej ręce Chrystusa) niebo, a drugiemu piekło. Na tej belce może niekiedy znajdować się grecki napis NIKA (Zwycięzca) a poniżej – jak na ikonie z Radruża — МЛРБ (Miesto lohnoje raj byst- Miejsce kaźni stało się rajem), wskazujący na paschalny wymiar ukrzyżowania. Krzyż zatknięty jest na skalistym wzgórzu symbolizującym Golgotę, czyli Górę Czaszki. W ciemnej czeluści skały widnieje czaszka Adama, nawiązująca do apokryficznej opowieści o miejscu grobu pierwszego człowieka, na którym miał stanąć krzyż Chrystusa. Owa legenda wyraża głęboką prawdę teologiczną: Chrystus jest Nowym Adamem, którego krew zmywa grzech starego Adama i jego potomków. Po bokach krzyża stoją Maryja i św. Jan. W bardziej rozbudowanych kompozycjach pojawia się także setnik z włócznią oraz niewiasty – Maria Magdalena i druga Maria. Tłem sceny jest mur Jerozolimy – Chrystus został ukrzyżowany poza miastem. Przed stawione po bokach krzyża tarcze słońca i księżyca nadają scenie Ukrzyżowania wymiar kosmiczny.
W czasach nowożytnych niektóre ikony Ukrzyżowania miały charakter epitafijnowotywny. Poruszającym świadectwem osobistego dramatu jest ikona z Tyrawy Solnej, upamiętniająca dziecko rozszarpane przez wilki, którego dusza w białej sukience unosi się ponad wiejską chatą, ikona z Radruża podzielona jest na dwie przenikające się strefy. Dolna ukazuje Golgotę. Górna z grupą Ukrzyżowania na tle murów Jerozolimy, oddzielona jest od niej pasmem obłoków, dzięki czemu zostaje niejako podniesiona do nieba. W ten sposób historyczna scena Ukrzyżowania nabiera charakteru eschatologicznego, a znak Męki staje się znakiem triumfu. U stóp krzyża klęczą po lewej strony niewiasta w bogatym stroju, zaś po prawej dziecko w długiej białej szacie. Dwaj aniołowie, nawiązujący do cherubów przy Arce Przymierza, niosą w rękach ich dusze przed tron Ukrzyżowanego. Na awersie ikony z Radruża namalowano scenę Zwiastowania. Wczesnochrześcijańska tradycja łączyła wydarzenia Wcielenia i Odkupienia na krzyżu z tą samą datą kalendarzową 25 marca, toteż symboliczna koincydencja daty poczęcia i śmierci Bożego Syna w ludzkim ciele tworzyła do¬skonały zamknięty krąg kalendarzowo-liturgiczny.
ks. dr hab Michał Janocha, profesor UW
0
0
0
0
0